SZLAK BŁĘKITNY

Długość szlaku: 26 km

Lokalizacja: Gmina Rybno, powiat działdowski, Welski Park Krajobrazowy

Administrator: OSiR Rybno, Welski Park Krajobrazowy, Gmina Rybno

Oznaczenie: kolor niebieski

• Naszą wędrówkę rozpoczynamy w Rybnie. Do Rybna można dojechać pociągiem (linia kolejowa Działdowo – Iława, stacja Rybno Pomorskie), bezpośrednie połączenia z Iławy Głównej, Działdowa i Malborka. Z centrum wsi drogą wojewódzką w kierunku Nidzicy kierujemy się na E, następnie przy figurze Jezusa w prawo (SE).
   
  Rybno to duża wieś gminna, o cechach małego miasteczka, położona nad jeziorem o tej samej nazwie. Pierwsza wzmianka o istnieniu wsi pochodzi z 1335 roku. Nazywała się ona wówczas Rybin. Wieś została założona na ziemiach wchodzących w skład klucza lubawskiego, należących do dóbr biskupstwa chełmińskiego. Zanim ukształtowała się współczesna nazwa wsi, określano ją jako: Rybin (XIV w.), Rybień (XIV w.), Rieben (1400r.), Ribyn (XV w.), Reyben (XV w.), Rübnau (XV w.), Reybenn (1570 r.), Ribno (XVII w.), Rybno (od XVII w.), Ruebenau i Ruebnau. Na mocy drugiego pokoju toruńskiego z 1466 roku wieś znalazła się w obrębie Królestwa Polskiego. W czasie najazdu Szwedów na Polskę w skutek wyniszczającej wojny (1655-1660) - potopu szwedzkiego osada znacznie ucierpiała. Na skraju wsi znajdowało się grodzisko wczesnośredniowieczne (XII-XIII wiek) zwane Groszkowską Górą. Zostało ono zbudowane przez słowiańskie plemię Mazowszan i należy do jednych z najbardziej wysuniętych na północ. Zlokalizowane było przy strudze łączącej położone obok siebie jeziora Rybno i Zarybinek. O jego charakterze obronnym świadczył siedmiometrowej wysokości wał, rozebrany pod koniec XIX wieku oraz fosa okalająca dawny gród. W okresie II Rzeczypospolitej Rybno było wsią gminną i należało najpierw do powiatu lubawskiego, a od 1932 roku do powiatu działdowskiego. W 1929 roku oddano do użytku pierwszy kościół parafialny o konstrukcji drewniano-murowanej oraz założono cmentarz. Zabudowa wsi już wtedy była przeważnie murowana. Funkcjonowały tu między innymi: powszechna szkoła czteroklasowa (159 dzieci w 1928 roku i 219 w 1937 roku), tartak oraz duże targowisko. W 1931 roku we wsi mieszkało 1123 mieszkańców, a 3 lata później już 1202. W 1988 roku oddano do użytku drugi kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Przejął on funkcję kościoła parafialnego. Wieś posiada rozwiniętą strukturę handlowo-usługową. Znajdują się tu między innymi: 2 kościoły katolickie, szkoła podstawowa, stacja kolejowa (na trasie Działdowo-Iława), przystanek autobusowy, stacje benzynowe, apteka, punkt weterynaryjny, restauracje, bary, komisariat policji oraz urząd pocztowy. Rozwinięta jest również baza noclegowa. We wsi rośnie kilka okazałych drzew objętych ochroną prawną, między innymi największy na obszarze Welskiego Parku Krajobrazowego okaz lipy drobnolistnej o obwodzie 530 cm.
   
• Po wyjeździe ze wsi na rozjeździe skręcamy w prawo w kierunku Ostaszewa. Zaraz za przejazdem kolejowym zbaczając nieco w prawo możemy podziwiać teren limnologicznego rezerwatu przyrody Jezioro Neliwa z wysokości wieży widokowej.
  
  Rezerwat Jezioro Neliwa powołano w 2006 r. w celu ochrony eutroficznego jeziora z przylegającymi do niego torfowiskami niskimi, lasami i łąkami. Powierzchni rezerwatu to 33,16 ha z czego jezioro zajmuje 14,9 ha. Rezerwat leży na południowy zachód od miejscowości Rybno. Ten eutroficzny zbiornik ulega powolnemu procesowi zarastania przez roślinność wodną i szuwarową, dno zbiornika porastają glony z rodzaju ramienic tworzące cenne łąki ramienicowe. Na terenie rezerwatu stwierdzono 22 zbiorowiska roślinne, z rzadkich gatunków roślin spotkać tu można turzycę strunową i bagienną, fiołka torfowego, orlika pospolitego i ponikło sutkowate. Bogactwo roślinności wodnej przyciąga także zwierzęta. W rezerwacie tym spotkać można zalotkę spłaszczoną i białoczelną, żagnicę zieloną, szczeżuję wielką, błotniarkę pospolitą. Zasobne w pokarm zwierzęcy i roślinny jezioro jest miejscem występowania ptaków tj. błotniaka stawowego, łabędzia niemego, jarzębatki, perkoza dwuczubego, remiza, rokitniczki, rybitwy czarnej i rzecznej. W 2014 roku w ramach projektu: „Ochrona cennych zasobów przyrodniczych na terenie parków krajobrazowych Pomorza, Kujaw, Warmii i Mazur przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystów” na terenie rezerwatu powstała wieża umożliwiająca obserwację tafli jeziora oraz żyjącego tam ptactwa.
   
• Następnie należy cofnąć się do drogi asfaltowej i po ok. 200 m skręcamy w prawo w leśny dukt i kierujemy się głównym duktem (kierunek W). Przejeżdżamy w pobliżu (po prawej) rezerwat przyrody Jezioro Neliwa.
   
• Jadąc dalej w kierunku zachodnim mijamy tzw. „Biały Most”. Tu w leśnej gęstwie ukryte są Zompy Jeglijskie (Biele).
   
  Torfowisko o powierzchni ok. 90 ha ciągnie się na odcinku 2,5 km od południowych zabudowań miejscowości Jeglia po jezioro Neliwa. Poddano je melioracji oraz zostało podzielony na działki z przeznaczeniem do kopania torfu, który zaczęto pozyskiwać na początku XX w. Na dużą skalę wydobywano tu torf w czasie II wojny światowej. Pozostałością po jego kopaniu są bardzo liczne, często duże doły potorfowe. Torfowisko jest odwadniane rowami uchodzącymi do jezior Neliwa i Tarczyńskiego. Przeważają tu torfy niskie, rzadziej występują torfy przejściowe. Obecnie obiekt w 80% pokrywa roślinność leśna i zaroślowa. Największą powierzchnię zajmuje tu bagienny las olszowy. Na niewielkich powierzchniach rozwija się sosnowo-brzozowy las bagienny. Pomimo drastycznych przekształceń, związanych z wydobyciem torfu w obiekcie, zachowały się interesujące gatunki roślin torfowiskowych. Aktualnie we florze obiektu wykazano 60 gatunków roślin chronionych oraz 21 gatunków zamieszczonych na czerwonych listach roślin naczyniowych, mchów, wątrobowców i glonów. Z bardzo rzadkich gatunków roślin rośnie tu wełnianka delikatna, brzoza niska, lipiennik Loesela, gwiazdnica grubolistna, błotniszek wełnisty, skorpionowiec brunatnawy, haczykowiec błyszczący, rosiczka okrągłolistna i kruszczyk błotny. Torfowisko „Zompy Jeglijskie” przez ostatnie stulecie podlegało silnej presji człowieka. Stosunki wodne torfowiska są coraz gorsze, a spadek poziomu wody nasila eutrofizację, gdyż uwalnia się azot z rozkładającego się torfu, co skutkuje zmianami zbiorowisk roślinnych. Zaprzestanie koszenia i tradycyjnego wypasu nie chroni już obiektu przed sukcesją drzew i krzewów.
   
• Za „Białym Mostkiem” skręcamy w lewo (kierunek S) i jedziemy głównym duktem leśnym około 430 m a następnie skręcamy w prawo i podążamy zgodnie z oznaczeniami szlaku.
   
• Po wyjeździe na drogę asfaltową skręcamy w lewo (kier. E) – mijamy zabudowania Leśnictwa Olszewo i Leśnictwa Kostkowo - wzdłuż wąskiej drogi asfaltowej mijamy sędziwe pomnikowe dęby.
       
  Kostkowo jest to niewielka śródleśna osada położona 4 km na południe od Rybna Pomorskiego. Od połowy XV wieku tereny te, porośnięte puszczą, należały do dóbr biskupstwa chełmińskiego. Zachowane dokumenty wskazują, że zamieszkiwali je bartnicy. W 1676 roku w okolicznych lasach odnotowano 60, a w 1759 roku - - 42 barcie. Zmniejszenie ilości barci najprawdopodobniej było wynikiem założenia tu około 1737 roku osady Kostkowo, co wiązało się z rozpoczęciem zorganizowanej gospodarki leśnej dotyczącej przede wszystkim wyrębu lasów. W 1757 roku między innymi mieszkało tu trzech smolarzy, którzy trudnili się wytwarzaniem smoły drzewnej i dziegciu na potrzeby biskupstwa. Po pierwszym rozbiorze Polski dobra biskupie przeszły na własność państwa pruskiego. Konsekwencją tego stało się utworzenie w 1773 roku siedziby leśnictwa królewskiego. Pod koniec XIX wieku założono tu leśnictwo Kostkowo i leśnictwo Olszewo. Od roku 1928 Kostkowo podlegało kuracji w Rybnie Pomorskim. Mieszkało tu wtedy 18 katolików. Do roku 1972 wieś była siedzibą Nadleśnictwa Kostkowo, które następnie zostało wcielone do Nadleśnictwa Lidzbark. Zachowały się tu zabudowania leśniczówki i gajówki. Znajduje się tu również terenowy posterunek meteorologiczny. W zwartym kompleksie leśnym, wśród starodrzewu, zachowały się liczne okazy uznane za pomniki przyrody. Prawną ochroną objętych jest 5 dębów szypułkowych, jeden jesion wyniosły oraz dwie sosny pospolite, z których jedna rośnie przy drodze do Rybna. 
    
• Na leśnym skrzyżowaniu tuż przy pomnikowej sośnie kołnierzykowej i pruskim kamieniu drogowym kierujemy się w prawo – kierunek na Kopaniarze (S, SW).
    
  Sosna kołnierzykowata to nietypowa forma sosny pospolitej Pinus silvestris l. annulata. Ta ciekawa sosna została pomnikiem przyrody w 1992 roku. Drzewa o takiej formie korowiny występują sporadycznie, a kora w miejscach okółków gałęzi sterczy dachówkowato i tworzy kryzę/kołnierzyk wokół pnia. Przyczyna charakterystycznego odstawania łusek jest do tej pory trudna do wyjaśnienia. Przypuszczalnie jest to powodowane przez wzmożony przyrost na grubość na żyznych siedliskach, co powoduje tworzenie się walcowatych guzów dookoła pnia. Dawniej była bardzo poszukiwanym drzewem. Wierzono, że już jedna deska z tej formy sosny użyta do budowy łóżka czy kołyski zapewni spokojny sen.
  Wieś Kopaniarze została założona w 1737 roku jako osada leśna. W 1757 roku we wsi znajdowało się 7 gospodarstw i karczma. W 1883 roku było już 21 domów i 144 mieszkańców. Zabudowa tworzyła układ trójramiennej gwiazdy. W 1867 roku jedenaścioro katolickich dzieci uczęszczało do szkoły w Rybnie Pomorskim. W okresie międzywojennym istniała tu powszechna szkoła jednoklasowa. W 1928 roku uczęszczało do niej 35, a w 1937 roku - 47 uczniów. W 1928 roku wieś przyłączono do kuracji w Rybnie Pomorskim. Mieszkało tu wówczas 127 katolików. W 1930 roku we wsi było 19 domów. W 1938 roku wybudowano tu nową szkołę. Do obiektów zabytkowych należą: drewniany budynek dawnej szkoły (1895 r.), murowany budynek szkolny (1938 r.) oraz przydrożna figura. Ponadto we wsi znajduje się drewniany dom z około 1930 roku (numer 15) oraz murowane domy z początku XX wieku (numery: 1, 5, 6, 7, 10, 11, 17). Położenie wsi z dala od szlaków komunikacyjnych sprawiło, że zachowały się tu znaczne połacie nieskażonej cywilizacją przyrody. Po wschodniej stronie wsi znajduje się obszar około 157 hektarów kompleksu borów mieszanych z enklawami łęgów i olsów. Drugi natomiast - zwany Torfowisko Kopaniarze, o powierzchni około 100 hektarów, zawiera najlepiej zachowanego w obrębie Welskiego Parku Krajobrazowego kompleksu torfowisk niskich. Warto dodać, że we wsi znaleziono ślady osadnictwa starożytnego oraz osadnictwa z XIII wieku.
    
• W miejscowości Kopaniarze, przy kapliczce Matki Boskiej, na skrzyżowaniu dróg skręcamy w prawo (kier. SW) zjeżdżając z jezdni asfaltowej i kierujemy się polną drogą w kierunku jez. Tarczyńskiego i miejscowości Wery.
     
  Wery to malowniczo położona wieś nad jeziorem Tarczyńskim. Wieś istniała już w 1762 roku, należąc do dóbr biskupich z Chełmna. W 1789 roku były tu 2 gospodarstwa. Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1867 roku czworo katolickich dzieci z Wer uczęszczało do oddalonej o 5,5 km szkoły w Rybne Pomorskim. W 1885 roku we wsi było 8 domów mieszkalnych i 54 mieszkańców. W 1928 roku wieś została przyłączona do nowopowstałej kuracji w Rybnie. Mieszkało tu wówczas 58 katolików. W latach trzydziestych naszego stulecia Okręgowy Urząd Ziemski w Grudziądzu dokonał parcelacji części majątku ziemskiego. Na wydzielonym obszarze założono nowe gospodarstwa rolne. We wsi zachowały się liczne zabudowania drewniane (numer: 6 z około 1910 r. i 5 z około 1920 r.) oraz dwa murowane budynki mieszkalne z XIX/XX wieku (numer 1 i 4). Obecnie dawny charakter rolniczy wsi zanika, a osada intensywnie przekształca się w ośrodek wypoczynkowy. Nad jeziorem znajduje się kąpielisko oraz kilka drewnianych pomostów dla wędkarzy.
    
• Do Wer dojeżdżamy wzdłuż północno-wschodniego brzegu jez. Tarczyńskiego skąd rozciąga się panorama na rezerwat przyrody Ostrów Tarczyński.
    
• Tuż przy końcu miejscowości zjeżdżamy z drogi asfaltowej, na rozjeździe skręcamy w lewo w piaszczystą drogę wzdłuż osiedla domków letniskowych. Droga prowadzi nas do jezdni asfaltowej, skręcamy w lewo w kierunku miejscowości Grądy. Po przejechaniu ok. 650 m możemy zboczyć nieco z oznaczonej trasy kierując się zgodnie ze znakami do wieży obserwacyjnej zlokalizowanej na półwyspie nad jez. Tarczyńskim.
    
  Ostrów Tarczyński to półwysep usytuowany pomiędzy dwoma jeziorami rynnowymi - Grądy i Tarczyńskim, a od północy oddzielony od lądu rzeką Wel, tzw. krótką rzeką. W 1993 roku na terenie tym został ustanowiony rezerwat przyrody o powierzchni 108,58 ha. Trudno dostępny obszar wyłączony z produkcji leśnej, o atrakcyjnej rzeźbie terenu i dużym zróżnicowaniu warunków siedliskowych stanowi doskonałą ostoję licznych gatunków zwierząt. Rezerwat obejmuje bór mieszany z fragmentami boru bagiennego i olsu. W runie borów mieszanych rosną liczne widłaki objęte ochroną częściową (jałowcowaty i goździsty). Urozmaiceniem terenu są zagłębienia terenowe z roślinnością torfowiskową. Największe i najciekawsze pod tym względem torfowisko znajduje się w południowej części rezerwatu. Jest to zbudowany z mchów torfowców mszar wełniankowy z intensywnie rozrośniętymi kępami wełnianki pochwowatej. Torfowisko otacza silnie nawodniony okrajek z dużym udziałem czermieni błotnej. Ekosystemy leśne rezerwatu oraz przylegające do nich ekosystemy bagienno-jeziorowe jeziora Tarczyńskiego i jeziora Grądy są bardzo cenne pod względem ornitologicznym. Ostrów Tarczyński jest ostoją wielu gatunków ptaków, gnieżdżą się tu m.in. dzięcioł czarny, dzięcioł średni, muchołówka mała, puszczyk i bielik. Na okalających rezerwat jeziorach spotkać można krakwę, głowienkę, świstuna, perkoza dwuczubego, gągoła, nurogęś i zimorodka.
    
• Dojeżdżamy do miejscowości Grądy nad jeziorem Grądy. Na początku wsi można skorzystać z wiaty widokowej usytuowanej na wysokiej skarpie jez. Grądy.
    
  Pierwsza wzmianka o wsi Grądy pochodzi z około 1410 roku, z której wynika, że wchodziła ona w skład wójtostwa lidzbarskiego zarządzanego wówczas przez Zakon krzyżacki. W 1574 roku było tu 6 zagród, karczma i leśniczówka. W XVI i XVII wieku Grądy, wraz z okolicznymi wsiami, należały do dóbr biskupów chełmińskich rezydujących w Lubawie. W połowie XVIII wieku ponownie założono tu wieś na miejscu poprzedniej osady. Obecnie we wsi znajduje się kilka drewnianych zabudowań, w tym stodoła kryta strzechą. Zachował się także budynek dawnej szkoły z czerwonej cegły, w którym mieści się punkt biblioteczny. Ze względu na układ zabudowy wieś zaliczana jest do typu przydrożnica. Droga, wokół której skupione są domostwa, wiedzie wzdłuż stromego urwiska, w dole którego znajduje się jezioro Grądy. Roztacza się stąd piękny widok na taflę jeziora i jego urozmaiconą linię brzegową. Na przylegającym do wsi brzegu zbudowanych jest kilka kładek dla wędkarzy, natomiast na zalesionym wzniesieniu znajdującym się po przeciwnej stronie odkryto grodzisko wczesnośredniowieczne (stanowisko archeologiczne w Tarczynach). Ze względu na powstające tu coraz liczniej domki letniskowe wieś o sielskim dotąd charakterze przekształca się powoli w ośrodek turystyczny.
    
• Przejeżdżamy przez miejscowość kierując się wzdłuż jeziora. Po lewej stronie mijamy dawną rybaczówkę (kier. NW). Po przejechaniu ok. 300 m dojeżdżamy do skrzyżowania. Zjeżdżamy z głównej drogi prosto na leśny dukt – kierujemy się zgodnie z wyznaczonym szlakiem. Przejeżdżamy obok łąk Buchowskich i torfowiska Bagno Głowacz.
    
  Ten kompleks łąk i torfowisk znajduje się w północnej części Welskiego Parku krajobrazowego pomiędzy Buchnowem a Gronowem. Łąki Buchnowskie powstały w wyniku melioracji i osuszenia torfowiska niskiego. Z rozległego obszaru torfowiskowego pozostał tylko niewielki fragment nazywany Bagnem Głowacz. Znajdujący się tu zbiornik wodny ulega przekształceniu w torfowisko przejściowe i mechowisko. Ten niewielki obszar jest niedostępny dla ludzi i przez to zachowało się tu wiele chronionych gatunków roślin. Są to m.in. lipiennik Loesela, gwiazdnica grubolistna, wełnianka delikatna, turzyca dwupienna, turzyca bagienna, haczykowiec błyszczący.
    
• Wyjeżdżamy na drogę asfaltową (Buchnowski OChK) i skręcamy w prawo w kierunku miejscowości Gronowo (kier. E). W Gronowie na skrzyżowaniu skręcamy w drogę asfaltową , zgodnie z oznakowaniem. Podążając za oznakowaniem jedziemy wśród zabudowań wsi Gronowo i przejeżdżamy obok jeziora Gronowskiego.
    
  Wieś położona jest nad niewielkim jeziorem Gronowo na północnym skraju Welskiego Parku Krajobrazowego. Została założona w drugiej połowie XV wieku. W XVI i XVII wieku była własnością biskupa chełmińskiego, wchodząc w skład klucza lubawskiego. W 1754 roku istniało tu 5, a w 1881 roku 13 gospodarstw (129 mieszkańców). Jak wynika z zachowanego dokumentu na początku XVIII wieku uległ tu zniszczeniu kościół lub kaplica. Natomiast według relacji jednego z mieszkańców wsi stał tu kiedyś kościół, a przy nim znajdował się cmentarz. Obecnie na terenie po dawnym cmentarzu stoi budynek dawnej szkoły z czerwonej cegły z przełomu XIX i XX wieku. W okresie międzywojennym była tu szkoła jednoklasowa, do której w 1928 roku uczęszczało 20 dzieci. W tym też czasie Gronowo należało do parafii katolickiej w Kiełpinach (85 wiernych w 1928 roku).
    
• Na głównym skrzyżowaniu jedziemy prosto w kierunku miejscowości Jeglia (OChK Otuliny WPK – Dębień).
    
  Jeglia położona jest w otulinie Welskiego Parku Krajobrazowego na północnym jego skraju, 4 km od Rybna Pomorskiego. Znajduje się tu przystanek kolejowy na trasie Działdowo-Iława. We wsi zachowało się kilka zespołów budynków z czerwonej cegły o kącie nachylenia dachu 45 stopni. Dwa z nich pełniły funkcję szkoły podstawowej. Oba budynki szkolne pochodzą z czasów pierwszej wojny światowej. We wsi znajduje się także czynnie działająca jednostka OSP. Niedaleko figury Matki Boskiej stoi budynek z czasów przedwojennych,
  w którym znajdowała się oberża i zajazd dla podróżnych. Korzystali z nich kupcy, jadący drogą gruntową od strony Rybna przez "korzeniec" (potoczna nazwa lasu) do Lidzbarka (Welskiego) na targowisko. W Jeglii w rodzinie miejscowego nauczyciela urodził się 26 grudnia 1842 roku Jan Batke – ksiądz katolicki, znany działacz społeczny i narodowy na Ziemi Lubawskiej.
    
• W Jeglii po minięciu budynku dawnej szkoły podstawowej skręcamy na skrzyżowaniu przy figurze w prawo (kier. E) i jedziemy prosto polną drogą mijając po obu stronach zabudowania miejscowości. Dojeżdżamy do przejazdu kolejowego. Po jego pokonaniu na rozwidleniu dróg skręcamy w prawo, a następnie po pokonaniu ok. 100 – 150 m na skrzyżowaniu dróg ponownie skręcamy w prawo kierując się wzdłuż linii torów kolejowych (kier. E). Dojeżdżamy do stacji kolejowej Rybno Pomorskie. Stąd droga asfaltowa wiedzie nas w kierunku drogi wojewódzkiej (kier. N NE). Skręcamy w prawo (kier. E) i dojeżdżamy do centrum miejscowości skąd rozpoczęliśmy wyprawę.

GALERIA ZDJĘĆ POWIĄZANA Z TEKSTEM